Ang 13 Martir ng Bagumbayan, ng Cavite, at ng Arad

ANG 13 MARTIR NG BAGUMBAYAN, NG CAVITE, AT NG ARAD

Saliksik at sanaysay ni Greg Bituin Jr.

Ano nga ba ang mayroon sa numero 13 at sa pananaliksik ko'y may labintatlong martir ng himagsikan sa tatlong lugar - dalawa sa Pilipinas at 1 sa ibang bansa. Marahil ay mayroon pang iba na tulad nito na hindi pa nasasaliksik. 

Sagisag ba ng kamalasan ang numero 13 kaya labintatlong manghihimagsik ay magkakasamang pinaslang sa magkakahiwalay na pangyayaring ito?

Naisip kong sulatin ang artikulong ito dahil nang sinaliksik ko ang talambuhay ni Moises Salvador, napag-alaman kong isa siya sa 13 Martir ng Bagumbayan. Sa Moises Salvador Elementary School ako bumuboto kaya pilit kong kinilala si Moises Salvador. Dahil kilalang lugar sa Cavite ang Trese Martires, na ipinangalan sa 13 martir ng Cavite noong Himagsikan Laban sa Kastila, naisip kong pagsamahin sa iisang artikulo ang 13 Martir ng Bagumbayan at 13 Martir ng Cavite. Ito'y paraan din upang ipakilalang may 13 Martir ng Bagumbayan, pagkat mas kilala sa kasaysayan ang 13 Martir ng Cavite. 

Habang nagsasaliksik ako'y mayroon din palang 13 martir sa Arad, sa Hungary, kaya isinama ko na rin ito rito. Matapos ang Rebolusyong Hungaryano noong 1848-1849, pinaslang ng Imperyo ng Austria noong Oktubre 6, 1849 ang nadakip na labintatlong rebeldeng Heneral ng Hungary.

Sa Pilipinas, bukod sa nabanggit kong 13 martir ng Bagumbayan at 13 martir ng Cavite, marami pang Pilipinong martir na pinaslang noong panahon ng mga Kastila subalit hindi labintatlo, tulad ng 15 martir ng Bicol at 19 na martir ng Aklan, subalit hindi ko na muna sila tatalakayin dito. May pagkakapareho ang mga nabanggit na pangyayari. At lahat ng mga martir na ito'y nakibaka upang palayain ang kanilang bayan laban sa pananakop ng dayuhan. Nais nilang maging malaya, at hindi alipin ng mga mananakop. Nais nilang magkaroon ng malaya, mapayapa at maginhawang bayan.

Halina't talakayin natin ang 13 martir sa bawat pangyayari.

ANG 13 MARTIR NG BAGUMBAYAN

Noong Enero 11, 1897, binaril sa Bagumbayan ang labintatlong maghihimagsik na nadakip ng mga Kastila matapos pangunahan ni Supremo Gat Andres Bonifacio ang pagpunit ng sedula bilang simbolo ng paglaban sa mananakop na Kastila. Ang 13 nadakip ay hinatulan ng mga Kastila sa kasong sedisyon, at pinaslang sa Bagumbayan.

Ang labintatlong martir ng Bagumbayan ay sina: 

1. Numeriano Adriano (abugado),

2. Domingo Franco (negosyante at propagandista),

3. Moises Salvador (propagandista),

4. Francisco L. Roxas (industriyalista at lider-sibiko),

5. Jose Dizon (kasapi ng Katipunan),

6. Benedicto Nijaga (tinyente sa hukbong Espanyol at kasapi ng Katipunan, mula sa Calbayog, Samar),

7. Geronimo Cristobal Medina (korporal sa hukbong Espanyol at kasapi Katipunan).

8. Antonio Salazar (negosyante),

9. Ramon A. Padilla (empleyado at propagandista),

10. Faustino Villaruel (negosyante at Mason),

11. Braulio Rivera (kasapi ng Katipunan),

12. Luis Inciso Villaruel, at

13. Estacio Manalac.

Naglagay ng makasaysayang batong-tanda ang National Historical Institute sa Rizal Park bilang pag-alala sa 13 Martir ng Bagumbayan.

ANG 13 MARTIR NG CAVITE

Noong Setyembre 12, 1896, labintatlong maghihimagsik ang pinaslang ng mga Kastila sa Plaza de Armas malapit sa Fuerto de San Felipe, sa Lungsod ng Cavite, dahil sa pagkakasangkot sa rebolusyon ng Katipunan. Sampu sa mga martir ay mga Mason, at tatlo ang hindi. Ito'y sina:

1. Si Mariano Inocencio, 64, isang mayamang propitaryo,

2. Jose Lallana, 54, isang sastre, dating kabo sa hukbong Espanyol at isang Mason,

3. Eugenio Cabezas, 41, manggagawa ng relo at miyembro ng Katipunan,

4. Maximo Gregorio, 40, kawani ng arsenal sa Cavite,

5. Hugo Perez, 40, isang doktor at kasapi ng Katipunan,

6. Severino Lapidario, 38, Punong Bantay sa piitang panlalawigan at kasapi ng Katipunan,

7. Alfonso de Ocampo, 36, isang mestisong Espanyol at kasapi ng Katipunan,

8. Luis Aguado, 33, kawani ng arsenal sa Cavite,

9. Victoriano Luciano, 32, parmasyutiko at makata, at

10. Feliciano Cabuco, 31, kawani ng ospital na pang-nabal sa Cavite.

Ang tatlong hindi Mason ay sina:

11. Francisco Osorio, 36, isang mestisong Intsik at kontratista,

12. Antonio de San Agustin, 35, isang siruhano at negosyante, at

13. Agapito Concio, 33, isang guro, musikero at pintor.

Sa alaala ng 13 martir ng Cavite, noong 1906, isang bantayog ang itinayo sa lugar kung saan sila pinaslang. Ang kabisera ng Cavite ay pinalitan naman ng Trece Martires bilang paggunita sa 13 martir, at ang 13 mga nayon nito ay ipinangalan sa bawat isang martir.

ANG 13 MARTIR NG ARAD

Noong Oktubre 6, 1849, pinaslang sa utos ni Heneral Julius Jacob von Haynau ng Austria ang labintatlong rebeldeng heneral ng Hungary sa lungsod ng Arad pagkatapos ng Rebolusyong Hungaryano. Ang Arad ay bahagi ng Kaharian ng Hungary na ngayon ay bahagi na ng bansang Romania. Karamihan sa mga martir ay hindi binaril, bagkus ay binigti.

Ang labintatlong Martir ng Arad ay sina:

1. Lajos Aulich (1793-1849)

2. János Damjanich (1804-1849)

3. Arisztid Dessewffy (1802-1849)

4. Ernő Kiss (1799-1849)

5. Károly Knezić (1808-1849)

6. György Lahner (1795-1849)

7. Vilmos Lázár (1815-1849)

8. Károly Leiningen-Westerburg (1819-1849)

9. József Nagysándor (1804-1849)

10. Ernő Poeltenberg (1814-1849)

11. József Schweidel (1796-1849)

12. Ignác Török (1795-1849)

13. Károly Vécsey (1807-1849)

Bilang pag-alala sa kanila, nagkaroon ng nililok na mukha ng 13 martir ng Arad sa patyo ng Museum of Military History sa Arpad Toth Promenade 40, Buda Castle Quarter, sa Budapest, Hungary.

May kwento sa Hungary na habang binibitay ang mga heneral ay nag-iinuman ng serbesa ang mga sundalong Austriano, at ikinakalansing ang kanilang mga baso ng serbesa sa pagdiriwang sa pagkatalo ng Hungary. Kaya isinumpa ng mga Hungaryo na hindi makikipagkalansing ng baso muli habang umiinom ng serbesa sa loob ng 150 taon. Bagamat ang nabanggit na tradisyon ay hindi na ginagawa ngayon, mayroon pa ring mga makabayang Hungaryo na hindi nakalilimot sa nangyari sa Arad sa kasaysayan ng Hungary.

Sa aking pagninilay sa mga pangyayaring ito'y nakalikha ako ng tula hinggil sa bawat pangyayari.

ANG 13 MARTIR NG BAGUMBAYAN, NG CAVITE, AT NG ARAD

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Ano kayang mayroon sa bilang na labingtatlo

at sa kasaysayan, mayroong labintatlong martir?

Nagkataon bang labintatlong rebolusyonaryo

ang lumaban upang durugin ang malaking pader?

Ilang araw lang matapos si Rizal ay mapaslang

sa Bagumbayan nitong mananakop na Kastila

Labintatlong maghihimagsik din yaong pinaslang

sa parehong lunan, mga buhay nila'y winala.

Doon sa Cavite'y labintatlong maghihimagsik

ang pinaslang ng mga Kastila't pinagbabaril

At sa lugar na iyon, bantayog ay itinirik

bilang tanda ng paglaban sa mga maniniil.

Sa Hungary'y pinaslang ang labintatlong heneral

na nadakip sa paglaban sa Imperyong Austria

Ang karamihan sa kanila'y binigti, sinakal

habang kalaban nila'y umiinom, tumatawa.

Sa labintatlong martir, taos-pusong pagpupugay!

dahil ipinaglaban ninyo ang laya ng bayan.

Nagkaisa't naghimagsik kapalit man ay buhay

puso't diwa'y inilaan para sa sambayanan.

Mga pinagsanggunian:

http://www.executedtoday.com/2010/01/11/1897-the-thirteen-martyrs-of-bagumbayan/

https://kahimyang.com/kauswagan/articles/871/today-in-philippine-history-january-11-1897-the-socalled-thirteen-martyrs-of-bagumbayan-were-executed

https://kahimyang.com/kauswagan/articles/597/today-in-philippine-history-september-12-1896-the-13-martyrs-of-cavite-were-executed-by-spanish-authorities

http://www.executedtoday.com/2008/10/06/1849-lajos-batthyany-13-martyrs-of-arad-hungary-1848/

https://en.wikipedia.org/wiki/The_13_Martyrs_of_Arad